1. Quy định về việc kiểm tra lưu trú của Cơ quan Công an
Hiến pháp 2013 có quy định: Công dân có quyền tự do đi lại, tự do cư trú được ghi cụ thể tại Điều 22:
1. Công dân có quyền có nơi ở hợp pháp.
2. Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở. Không ai được tự ý vào chỗ ở của người khác nếu không được người đó đồng ý.
3. Việc khám xét chỗ ở do luật định.
Tuy nhiên, để đảm bảo cho yếu tố an toàn, an ninh trật tự thì việc thường trú, tạm trú của công dân bắt buộc phải đăng ký tại Cơ quan nhà nước có thẩm quyền về đăng ký cư trú.
Cụ thể:
a) Đối với thành phố trực thuộc Trung ương thì nộp hồ sơ tại Công an huyện, quận, thị xã;
b) Đối với tỉnh thì nộp hồ sơ tại Công an xã, thị trấn thuộc huyện, Công an thị xã, thành phố thuộc tỉnh.
Người đăng ký tạm trú nộp hồ sơ đăng ký tạm trú tại Công an xã, phường, thị trấn.
Ngoài ra, Cơ quan công an cũng có thẩm quyền kiểm tra về việc công dân có thực hiện việc đăng ký thường trú, tạm trú đúng quy định hay không.
Việc thực hiện các quyền này của Cơ quan Công an được tuân thủ theo quy định trong Thông tư 35/2014/TT-BCA và Nghị định 31/2014/NĐ-CP. Theo đó, cơ quan công an có thể kiểm tra đột xuất, định kỳ hoặc do nhu cầu phòng chống tội phạm ở địa phương
Vì thế, Cơ quan Công an có thể kiểm tra bất cứ thời điểm nào. Tuy nhiên, nếu chỉ kiểm tra hành chính về các giấy tờ cư trú của công dân thì Cơ quan Công an nên tránh kiểm tra vào ban đêm, cụ thể là từ 22 giờ đêm ngày hôm trước đến 06 giờ sáng ngày hôm sau để có thể đảm bảo về quyền nghỉ ngơi và các quyền riêng tư khác của công dân
2. Trách nhiệm hợp tác của công dân trong việc kiểm tra cư trú.
Kiểm tra cư trú về cơ bản là công tác kiểm tra các giấy tờ nhân thân liên quan đến việc thường trú, tạm trú của công dân. Kiểm tra cư trú không đồng nghĩa với việc khám nhà theo quy định của Bộ luật Hình sự hoặc theo Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012.
Khi Cơ quan công an yêu cầu công dân xuất trình giấy tờ để kiểm tra cư trú thì công dân có thể xuất trình trực tiếp mà không cần thực hiện việc giao tiếp trong phạm vi nhà ở của mình để tránh trường hợp kiểm tra cư trú đồng nghĩa với việc khám nhà, phòng ở của công dân. Người dân có thể xuất trình các giấy tờ cần thiết cho việc kiểm tra qua cửa nhà, cửa sổ, miễn sao để Cơ quan công an tiếp cận được với các tài liệu đó là được, chứ không bắt buộc phải mời các cá nhân kiểm tra vào nhà ở để kiểm tra.
3. Quy định về việc đăng ký tạm trú của công dân
Hiện nay, việc công dân di chuyển đến một nơi ở mới thì phải có nghĩa vụ đăng ký tạm trú trong thời hạn 30 ngày theo quy định tại Khoản 2 Điều 17 Thông tư 35/2014/TT-BCA.
Nếu quá thời hạn này, công dân vẫn không thực hiện các thủ tục đăng ký tạm trú thì sẽ bị xử phạt theo quy định tại Khoản 1 Điều 8 Nghị định số 167/2013/NĐ-CP:
Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 300.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
a) Cá nhân, chủ hộ gia đình không thực hiện đúng quy định về đăng ký thường trú, đăng ký tạm trú hoặc điều chỉnh những thay đổi trong sổ hộ khẩu, sổ tạm trú;
b) Cá nhân, chủ hộ gia đình không thực hiện đúng quy định về thông báo lưu trú, khai báo tạm vắng;
c) Không chấp hành việc kiểm tra hộ khẩu, kiểm tra tạm trú, kiểm tra lưu trú hoặc không xuất trình sổ hộ khẩu, sổ tạm trú, giấy tờ khác liên quan đến cư trú theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.
Như vậy, theo quy định của pháp luật thì Công an không có quyền kiểm tra nhà ở, phòng trọ của công dân vào ban đêm, trừ trường hợp có Lệnh khám nhà theo quy định của Bộ luật Hình sự. Đối với các kiểm tra hành chính về giấy tờ thường trú, tạm trú của công dân trong trường hợp có Cơ quan Công an đến kiểm tra vào ban đêm thì hoàn toàn có thể đưa qua cửa mà không bắt buộc phải giao tiếp với Cơ quan công an tại phạm vi nhà ở của mình.
